Tổ đình ca trù Lỗ Khê: Cái nôi nghệ thuật truyền thống giữa lòng Hà Nội

Nằm yên bình bên dòng sông Cà Lồ, thôn Lỗ Khê (xã Liên Hà, huyện Đông Anh, Hà Nội) không chỉ nổi tiếng với cảnh sắc hữu tình mà còn được biết đến là cái nôi của nghệ thuật ca trù – một di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp theo công nhận của UNESCO năm 2009.

Huyền tích Tổ nghề và ngôi đền Ca Công cổ kính

Theo truyền thuyết, ca trù Lỗ Khê bắt nguồn từ thế kỷ XV, gắn liền với hai vị tổ nghề là Đinh Dự – con trai tướng Đinh Lễ trong khởi nghĩa Lam Sơn – và phu nhân Đường Hoa Tiên Hải. Sau khi kết duyên, hai người đã về Lỗ Khê mở giáo phường, truyền dạy nghệ thuật ca trù cho 12 dòng họ trong vùng Kinh Bắc.
Để tưởng nhớ công lao của hai vị tổ, người dân Lỗ Khê đã xây dựng đền Ca Công vào năm 1430. Ngôi đền cổ kính với kiến trúc ba gian hai dĩ, cột lim to, sân lát gạch Bát Tràng, hiện vẫn lưu giữ tượng thờ và năm đạo sắc phong của các triều vua phong tặng cho Đinh Dự và Đường Hoa. Đặc biệt, bức hoành phi “Sinh Tài Tự Điển” treo tại chính điện được cho là do vua Lê Thánh Tông ngự ban.

Nét độc đáo của ca trù Lỗ Khê

Ca trù Lỗ Khê nổi bật với lối hát cửa đình – một hình thức hát thờ và hát thi mang tính nghi lễ và nghệ thuật cao. Hát cửa đình thường được tổ chức vào các dịp lễ hội của làng, với 15 thể cách, luật lệ nghiêm ngặt, đòi hỏi ca nương, kép đàn và trống chầu phải thể hiện sự trang nghiêm, chuẩn mực trong từng động tác và câu hát.

Không giống như một số nơi khác, nơi ca trù chỉ mang tính giải trí, tại Lỗ Khê, ca trù được xem là nghi lễ thiêng liêng, gắn liền với tín ngưỡng và đời sống tinh thần của cộng đồng. Điều này thể hiện qua việc người dân vẫn duy trì các nghi lễ cúng tổ hàng tháng và tổ chức các lớp truyền dạy ca trù cho thế hệ trẻ.

Nỗ lực bảo tồn và phát triển

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, ca trù Lỗ Khê từng có thời kỳ mai một. Tuy nhiên, từ năm 1993, chính quyền và người dân địa phương đã nỗ lực khôi phục nghệ thuật này bằng việc mở các lớp đào tạo do các nghệ nhân như Nguyễn Văn Hành, Phạm Thị Mùi, Phạm Thị Mận giảng dạy. Đến nay, Câu lạc bộ ca trù Lỗ Khê vẫn duy trì sinh hoạt định kỳ tại đình thờ Ca Công, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị của di sản.

Hằng năm, vào ngày 5 tháng Tư (âm lịch) – ngày sinh của Đinh Dự và ngày 15 tháng Mười một – ngày giỗ hai vị tổ, làng Lỗ Khê tổ chức lễ hội với các tiết mục múa thờ và hát ca trù, thu hút sự tham gia của các giáo phường trong cả nước.

Tổ đình ca trù Lỗ Khê không chỉ là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống mà còn là minh chứng cho tinh thần gìn giữ di sản của người dân nơi đây. Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng phách, tiếng đàn, tiếng hát ca trù vẫn vang vọng, như lời nhắc nhở về một di sản quý báu cần được trân trọng và phát huy.